“Đại dịch” lừa đảo trực tuyến

“Đại dịch” trên không gian mạng

Số liệu do Bộ Công an công bố cho thấy, tội phạm mạng triệt để lợi dụng công nghệ mới nhất là trí tuệ nhân tạo (AI), gây thiệt hại hàng ngàn tỷ USD mỗi năm. Riêng năm 2023, con số này là 1.026 tỷ USD, tương đương 1,05% GDP toàn cầu.

Tại Việt Nam, trong năm 2023, các đối tượng tội phạm mạng liên tục thay đổi phương thức, thủ đoạn, triệt để lợi dụng công nghệ mới để tấn công, xâm nhập, lừa đảo quy mô lớn, gây thiệt hại lớn về kinh tế và ảnh hưởng xấu đến trật tự an toàn xã hội, đe dọa cuộc sống của người dân.

Trên cổng cảnh báo an toàn thông tin ghi nhận gần 16.000 phản ánh lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại hơn 390.000 tỷ đồng, tương đương 3,6% GDP; trong đó 91% liên quan lĩnh vực tài chính, tăng 64,78% so với năm 2022. Tỷ lệ người dùng nhận tin nhắn, cuộc gọi lừa đảo trực tuyến là 73%.

Hoạt động của các đối tượng phạm tội rất chuyên nghiệp, có tổ chức, phân công vai trò cụ thể. Các đối tượng cầm đầu thường là người nước ngoài, trú chân tại các nước láng giềng, lừa đảo, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ đưa người Việt Nam ra nước ngoài thực hiện hành vi phạm tội. Phương thức, thủ đoạn phạm tội rất tinh vi, sử dụng công nghệ deepfake giả mạo người thân hoặc cơ quan chức năng gọi điện; kêu gọi đầu tư qua các sàn giao dịch ngoại hối, tiền ảo, chứng khoán.

Ông Nguyễn Minh Chính, Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05-Bộ Công an), Phó chủ tịch thường trực Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) cho hay, trong năm 2023, đơn vị phát hiện hơn 3.500 vụ việc, tổng số thiệt hại lên tới hơn 2.487 tỷ đồng.

Các hình thức lừa đảo chủ yếu là tuyển dụng cộng tác viên tham gia kinh doanh buôn bán các sản phẩm trên các sàn thương mại điện tử (chiếm 44,7%); các mã độc tấn công người dùng Việt, sử dụng mạng xã hội để lừa đảo (17,3%); gọi điện giả danh lực lượng chức năng như công an, viện kiểm sát, tòa án nhân dân, nhân viên ngân hàng… (11,6%);  giả danh các sàn giao dịch tài chính, chứng khoán (13,2%)…

Theo ông Phạm Tiến Dũng, Phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước, hiện có 91% lừa đảo liên quan đến tài chính – ngân hàng. Trong lĩnh vực ngân hàng, trên 95% số lượng giao dịch được thực hiện qua mạng, chỉ 5% giao dịch tại quầy. Theo đó, tổng giá trị giao dịch là 200 triệu tỷ đồng, nếu chia theo ngày làm việc thì khoảng 830.000 tỷ đồng/ngày.

Cần một “thế trận toàn dân”

Công tác phòng, chống lừa đảo trên không gian mạng hiện còn nhiều khó khăn như: hành lang pháp lý chưa điều chỉnh theo kịp với các vấn đề mới phát sinh; chưa có quy định cụ thể về nhận diện người dùng Internet dẫn đến khó quản lý đối tượng trẻ em, trong khi 1/3 người dùng Internet chưa thành niên, phần lớn không có kỹ năng sử dụng mạng an toàn.

Bên cạnh đó, quy trình xử lý các vụ việc lừa đảo còn tồn tại một số khó khăn, nhất là phối họp với các tổ chức tín dụng, ngân hàng để truy vết dòng tiền lừa đảo mất nhiều thời gian, hiệu quả thu hồi kém; phối họp với các nhà cung cấp dịch vụ trực tuyến cũng mất nhiều thời gian và hiệu quả chưa cao, thông tin cung cấp chậm và chưa xác định được địa chỉ IP của đối tượng khi dùng mạng qua 3G, 4G.

Nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực an ninh mạng thiếu hụt. Vấn đề “sim rác”, mua bán tài khoản ngân hàng tuy đã được tập trung xử lý, song vẫn còn tràn lan, khiến hoạt động điều tra tội phạm gặp nhiều khó khăn. Hệ thống cơ sở dữ liệu chia sẻ, kết nối thông tin tội phạm vẫn còn bất cập, chưa xây dựng cơ sở chuyên ngành, dữ liệu chưa được chuẩn hóa, các quy định về kết nối, chia sẻ dữ liệu còn thiếu…

Ông Lương Tam Quang, Thứ trưởng Bộ Công an, Chủ tịch Hiệp hội NCA cho rằng, các giải pháp phòng, chống lừa đảo trên không gian mạng cần bám sát 4 trụ cột: tham mưu hoàn thiện chính sách; định hướng phát triển giải pháp công nghệ phối hợp giữa các cơ quan chức năng với tổ chức, doanh nghiệp; trách nhiệm của doanh nghiệp, tổ chức trong bảo vệ con người, phòng ngừa từ sớm, từ xa đối với lừa đảo qua không gian mạng; nâng cao “sức đề kháng” cho người dân, tổ chức tham gia môi trường mạng.

Phòng, chống lừa đảo trên không gian mạng không phải là nhiệm vụ riêng của lực lượng công an, mà cần có sự tham gia, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị, sự phối hợp của các bộ, ngành, cơ quan, doanh nghiệp và người dân. “Với quan điểm đó, chúng tôi đã tham mưu cho Đảng ủy Công an Trung ương, lãnh đạo Bộ Công an triển khai nhiều nghiệp vụ công tác, nhằm huy động sức mạnh, hình thành thế trận toàn dân phòng chống tội phạm trên không gian mạng”, ông Nguyễn Minh Chính chia sẻ.

Đồng quan điểm, ông Trần Quang Hưng, Phó vụ trưởng Vụ Kinh tế số và Xã hội số (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho rằng, các tổ chức, doanh nghiệp phải có trách nhiệm thực hiện mọi biện pháp khả thi để bảo vệ người dân, khách hàng đang sử dụng dịch vụ của mình được an toàn trên không gian mạng.

Ở góc nhìn khác, Tô Dũng Thái, Chủ tịch Tập đoàn VNPT, Phó chủ tịch Hiệp hội NCA cho rằng, với vai trò là nhà cung cấp dịch vụ viễn thông, dịch vụ số, nhà mạng cần tuân thủ các quy định pháp luật, phát triển và sử dụng các công cụ, giải pháp phòng chống lừa đảo. Nhà mạng còn phải đảm bảo một vai trò nữa là phát triển và cung cấp các dịch vụ phòng chống lừa đảo. Theo đó, một trong những giải pháp quan trọng là phát triển, xây dựng các công cụ định danh (brandname) trên hạ tầng viễn thông. 

“Ước tính, với các dịch vụ số phổ biến như hành chính công, tài chính, mạng xã hội, email, có khoảng 80 triệu người dùng Việt Nam, tương đương 800 triệu tài khoản cần định danh trên mạng. Các nhà mạng cần phối hợp, chung tay triển khai đồng bộ việc định danh, xác thực người dùng và dịch vụ, cung cấp các dịch vụ viễn thông theo định danh, phát triển công cụ bảo vệ chủ động và sử dụng năng lực viễn thông, công nghệ số để tuyên truyền nâng cao nhận thức, hiểu biết về các hình thức lừa đảo, cách sử dụng không gian mạng an toàn”, ông Thái cho biết.